Paul Weyling over Ademtraining, TRE en je staat van zijn!

Paul Weyling is sinds vijf jaar zelfstandig trainer & coach met een focus op hoogrisicoberoepen. Voor die tijd heeft hij ruim 25 jaar bij de brandweer gewerkt. Eerst een aantal jaren als vrijwilliger, vanaf zijn 23e in beroepsdienst. Begonnen als manschap in de 24-uursdienst in Rotterdam-Rijnmond en vervolgens doorgestroomd naar functies als ploegchef en officier in de regio Haaglanden. Paul heeft leiding mogen geven tijdens incidentenbestrijding en in de ‘koude’ situatie. Daarnaast heeft hij altijd veel lesgegeven in de basis brandweerzorg, later ook voor leidinggevende functies waarbij hij begeleider was tijdens inwerktrajecten. Ik mocht Paul wat vragen stellen over onderwerpen die ons beide bezighouden!

1. Je geeft trainingen op het gebied van ademhaling, TRE enz : wat maakt je zo geïnteresseerd en gepassioneerd in juist deze onderwerpen en je affiniteit met first responders?

Een belangrijke reden voor mijn affiniteit is natuurlijk mijn eigen loopbaan bij de Brandweer. Prachtige tijd gehad in een heel mooi beroep. De thema’s die te maken hebben met mentale en fysieke processen vond ik de laatste jaren van mijn loopbaan steeds interessanter worden. Een reden was dat ik zelf in mijn werk onbewust door grenzen was gegaan en daardoor overspannen raakte. Een andere reden was dat ik veel les gaf binnen de Brandweer en dat in die periode steeds meer aandacht kwam voor het thema veerkracht/weerbaarheid. Overigens woorden die ik zelf niet meer gebruik en liever zou vervangen door het begrip mentale fitheid. Daar zitten beide kanten in. Weerbaar zijn en even niet weerbaar zijn. Beide zijn belangrijk om te herkennen en ook te erkennen. Een andere belangrijke impuls aan deze interesse is gegeven door het feit dat mijn broer een aantal jaren geleden de diagnose beroepsgerelateerde ptss kreeg. Meer dan 10 jaar heeft hij daar mee gelopen zonder dat ik het gezien heb. Tijdens zijn herstel kwamen heel veel zaken naar voren waarvan hij en ik dachten dat is ook gek dat we dit nu pas leren. Dat zou eigenlijk moeten gebeuren aan het begin van je loopbaan. En die vraag ‘wat hadden wij willen weten aan het begin van onze loopbaan’ is eigenlijk nog steeds een vraag waar we veel mee bezig zijn. Vanuit deze vraag is ook het thema ademhaling nog belangrijker geworden en ben ik daar heel veel mee gaan doen en ook TRE is zo op mijn pad gekomen.

Dit vanuit het idee dat wij mensen kennis en vaardigheden aan willen leren waar zij zelf mee aan de slag kunnen en die hen iedere dag helpen om mentaal fit of mentaal gezond te blijven in het belangrijke werk dat zij doen. Niet alleen tijdens de inzet, maar ook voor en na de inzet. Zelfzorg, herstellen en functioneren onder druk zijn hiermee de belangrijkste thema’s geworden in mijn en onze activiteiten. Dit alles vanuit de drive dat wij zien dat er juist aan deze voorkant nog ontzettend veel bereikt/verbeterd kan worden om de kans dat zij mentale blessures of zelfs PTSS oplopen zoveel als mogelijk te verkleinen. In ieder geval bij hulpdiensten maar zeker ook daarbuiten.

2. Ademhaling. Dit onderwerp is de laatste jaren erg ‘hot’. En vele methoden en inzichten doen hun intrede. Variërend van tactical breathing tot de fysiologische zucht en van Wim hof tot koen de jong en James nestor. Wat heb jij al uit al die informatie, methoden en ervaring gefilterd wat direct toepasbaar is in het werken met hoge druk beroepen?

Er is inderdaad ontzetten veel aandacht voor dit thema. Veel aandacht gaat naar technieken zoals jij die noemt en op zich is dat natuurlijk prima. Het zou in mijn beleving ook mooi zijn als mensen bekend zijn met de belangrijkste werkingsprincipes van ademhaling zodat je enerzijds begrijpt waarom een techniek werkt en anderzijds heel bewust zelf op zoek kan naar iets wat werkt voor jou als persoon en als functionaris.

Als het gaat over toepasbaarheid dan denk ik dat het echt heel simpel kan zijn voor mensen in een hoog risicoberoep maar eigenlijk voor iedereen:

  • Focus/grip op uitademing en verlenging hiervan om je systeem weer onder controle te brengen. Meest makkelijke wat iemand zichzelf kan aanleren en wat heel makkelijk onderdeel te maken is van je dagelijkse functioneren. Natuurlijk zijn er hele eenvoudige verdiepingen hierop als scan & breath waar jij het ook veel over hebt maar in de basis is alleen het pakken van grip op je uitademing al een heel krachtige tool.
  • Het belang om zoveel als mogelijk door de neus te ademen en om dit ook dus zoveel als mogelijk in training terug te laten komen.
  • Controle op je adem(ritme) is controle op je systeem. Niet alleen om jezelf ‘omlaag’ te reguleren maar ook om jezelf ‘omhoog’ te reguleren. Iets waarvoor ik eigenlijk in mijn training altijd werk vanuit de metafoor van de ademversnellingen ( zie Paul zijn illustratie hieronder). Die heb ik overigens niet zelf bedacht maar is van Kasper van der Meulen waar ik een aantal trainingen heb gevolgd.
  • Gelinkt aan ademhaling zou de basale kennis over de werking van het zenuwstelsel. Zelf ben ik enthousiast over de polyvagaaltheorie en de toepasbaarheid hiervan binnen de hoog-risicosector. Ik weet dat er ook nog veel vragen en kritieken zijn over de voldragenheid van deze theorie maar ik zie in de praktijk gewoon dat mensen het herkennen en het hen helpt om een sterk lichaamsbewustzijn te creëren en ademhaling hier een plaats in te geven. Vanuit deze theorie gebruik ik ook de metafoor over ademhaling als thermometer en als afstandsbediening van je zenuwstelsel waar wij eerder over spraken. Ook de stresscockpit en de stressbarometer kennen hier een groot deel van hun oorsprong.

3. Ademhaling: wat wil je dat first responders en anderen qua praktische tools (dus los van bewustwording en kennis) meenemen uit jullie ademhalingstraining.

Het antwoord op deze vraag zit deels al verpakt in het antwoord op de vorige vraag maar wellicht kan ik het nog wat verder aanvullen. Als eerste willen we dat ze meenemen dat ademhaling een vaardigheid is die je iedere dag moet trainen. Niet alleen in je werk maar ook thuis. Alleen dan ga je het toepassen op de momenten dat het nodig is en kun je echt de duurzame opbrengst gaan ervaren die bewust gebruik van ademhaling heeft.

Het tweede is dat ze weten en ervaren hebben hoe zij de eenvoudige principes en technieken eenvoudig kunnen toepassen binnen hun werkzaamheden als hulpverlener en hoe ze dit iedere dag opnieuw zonder daar extra tijd voor hoeven te maken kunnen trainen.

Het derde is wat ademhaling vertelt over de staat waarin je bent en wat dit betekent voor de actie die je gaat ondernemen. Als iemand fijne motoriek nodig heeft om een gereedschap te bedienen dan moet zowel je fysieke, emotionele als mentale staat daarbij passen. Zelfde voor focus, herstel, fysiek presteren, slapen etc. Als iemand heel bewust zijn eigen ademhaling kan monitoren met daarbij de link met zijn hartslag kan dit heel veel betekenen voor iemands functioneren. En dat valt voor veel mensen niet mee blijkt in de praktijk.

En het vierde en laatste is het bewust gebruik van de ademversnellingen. Gaat nu te ver om helemaal toe te lichten maar het bewust ‘kiezen’ van een manier van ademhaling zorgt voor de mogelijkheid om je staat aan te passen aan de actie die je wil uitvoeren. Letterlijk op- en afschakelen afhankelijk van de situatie en/of wat jij nodig hebt.

4. Ademhaling is zowel indicator als aangrijpingspunt of in jullie termen thermometer en afstandsbediening (sprak dixhoorn ook al over deze termen trouwens). Kun je een beetje uitweiden over wat deelnemers in hoge druk beroepen hier mee kunnen? Hangt jullie stress cockpit hiermee samen (ik heb dit woord ook gehoord op een symposium recentelijk en mooie metafoor!).

Ademhaling is altijd in het ‘nu’ en als je daar bewust van bent dan kun je die ademhaling in het moment dus ook gebruiken om te kijken in welke staat je bent en of dat past bij de actie die je wil ondernemen. Een bekend voorbeeld is na een hele forse fysieke inspanning een rekentoets maken of iets doen waar fijne motoriek bij nodig is. De ademhaling is op dat nog passend bij de fysieke inspanning met als gevolg dat rekenen of het benutten van fijne motoriek vrijwel onmogelijk is.

Dit is een voorbeeld van de hele sterke signalen van ademhaling maar er zijn ook veel fijnere signalen die iets zeggen over de staat waarin iemand vaak onbewust is beland. En dat heeft veel invloed op iemands functioneren. Zowel in actie als in rust. Het bewust oppakken van die signalen (het leren lezen van de eigen thermometer) en het vervolgens bewust beïnvloeden van die signalen (afstandsbediening) zorgt ervoor dat mensen in een hoogrisico beroep onder druk de juiste staat kunnen bereiken die past bij de actie die zij willen ondernemen en daarna goed kunnen herstellen en dat ook kunnen monitoren.

Kort gezegd kunnen zij door te leren werken op basis van deze metafoor enerzijds beter functioneren in hun werk en anderzijds hun mentale en mentale gezondheid voor en na de actie beter bewaken en onderhouden.

De stresscockpit en de stressbarometer zijn eigenlijk meer een verdieping van de thermometer. Het zijn instrumenten die mensen letterlijk helpen om hun staat in het nu te bepalen en die van anderen in hun team (of daarbuiten) in te kunnen schatten. Daarmee ontstaat er een gemeenschappelijke basis en taal om in te kunnen schatten wat je van jezelf en anderen kunt verwachten op een bepaald moment. De regulatie met ademhaling, visualisatie en andere technieken (de afstandsbediening) helpt om de meters te beïnvloeden op een manier die past bij het moment. Dat zijn feitelijk gewoon skills die mensen aanleren en voor zichzelf hebben getoetst op effectiviteit en toepasbaarheid.

5. Je hebt het veel over de staat van een persoon. Kun je beknopt vertellen wat je verstaat onder ‘staat’, welke theorie er mogelijk achter zit en vooral wat first responders hier mee kunnen doen?

Eigenlijk is het je staat van zijn in het moment. Zowel fysiek, emotioneel en mentaal. Fysiek gaat dan over zaken als spierspanning, warm, koud etc. emotioneel gaat over de emoties/gevoelens die in het moment overheersen en mentaal gaat over de ‘drukte’ in je hoofd, de kwaliteit van je gedachten en of je hier nog controle over hebt.

First responders staan vaak aan, zijn geregeld erg op het hoofd gericht en zijn zich hierdoor lang niet altijd bewust van de staat van zijn waarin ze verkeren (op alle vlakken). Dit terwijl die staat enorme invloed heeft op zaken als IQ, tijdsbesef, gedrag, risicobewustzijn etc. Het ontwikkelen van lichaamsbewustzijn en de kunst van het vertragen (hoe kort ook) om de eigen staat te bepalen is dus een cruciale vaardigheid. Daarna komt het vermogen om jezelf te reguleren. Zowel omlaag als omhoog.

Voor leidinggevenden is het ook belangrijk de staat van hun teamleden te kunnen inschatten. Zo kun je bepalen wie nog in staat is een bepaalde actie uit te voeren en wie juist wat rust moet pakken.

Om dit te doen (zowel bij jezelf als bij een ander) leren wij aan onze deelnemers de eerdergenoemde stresscockpit en stressbarometer toe te passen. Feitelijk is dit een hele praktische vertaling van de theorie die achter deze benadering zit.

Dit betreft de polyvagaaltheorie van Porges en de theorie van Bruce Perry over state dependent functioning. Met name de polyvagaalchart waarin veel van de theorie is samengevat komt herkenbaar terug. De theorie va Bruce Perry gebruiken wij om het belang van het ontwikkelen van lichaamsbewustzijn en het vertragen in hoogrisico beroepen te benadrukken.

Als dit er is dan wordt het veel eenvoudiger om regulatietools te gaan aanleren en in te zetten. Niet alleen tijdens de actie maar ook ervoor en erna in het kader van zelfzorg en herstel en het monitoren hiervan. En ook dit laatste is iets waar veel hulpverleners (en de organisaties waarvoor zij werken) nog winst kunnen boeken.

6. Wij gebruiken veel scan en breath waarbij we het visuele systeem en de ademhaling gebruiken om beter te presteren. Hoe kijk jij aan tegen deze techniek en gebruik je het in een of andere vorm? Gebruik je überhaupt het visuele systeem als stress regulator?

Scan & breath is een hele mooie, eenvoudige en krachtige techniek die wij zeker ook aanleren. Niet alleen om beter te presteren in fysieke zin maar ook om je veel bewuster te zijn van de omgeving waarin je werkt en hierin risico’s beter af te wegen/in te schatten. Om te vertragen op een manier die past bij de klus. Stop en denk na zoals ze bij de Brandweer zouden zeggen.

Wij leren het bijvoorbeeld aan brandweerpersoneel aan bij het uitvoeren van een binnenaanval. Dat is fysiek zware arbeid en vaak ook risicovol waarbij bewustzijn van de ruimte en de situatie en het nemen van besluiten die hierbij passen enorm belangrijk zijn. Door op iedere overgang naar een andere ruimte, een oversteek, een trap etc. bewust de controle over de ademhaling te pakken terwijl de situatie wordt gescand gaan mensen bewuster werken en houden zij grip op hoof en lichaam.

Een andere manier waarop wij aanleren het visuele systeem in te zetten is een hele eenvoudige waarnemingstechniek. Je kijkt bewust naar een voorwerp en maakt dat steeds kleiner. Dus bijvoorbeeld focussen op een auto, dan op de deur en vervolgens op de spiegel. Mensen vinden dat in het begin vaak een vreemde methode maar zijn verrast over de kracht ervan en hoe snel ze effect ervaren.

Een derde waarin visualisatie terugkomt is wat wij wel noemen het ‘technisch gesprek’. Eigenlijk niets anders dan het feitelijk benoemen van dat wat je ziet, doet en/of ervaart. Geen diepere gevoelsvragen want het doel is om de ratio te activeren en uit de emotie te blijven.

Als je nog leuke boeken of podcast tips hebt voor de lezers dan zou dat erg leuk zijn!!

Luc Swinnen heeft een heel goed en praktisch boek geschreven over de polyvagaaltheorie. Activeer je nervus vagus. Ik denk dat dit echt een prima boek is voor iedereen die in een hoogrisico-/traumagevoelig beroep actief is. Niet alleen als trainer maar ook in de uitvoering. Voor mensen die wat meer willen met deze theorie, Luc Swinnen geeft ook een hele mooie training over deze theorie (spreek uit ervaring).

James Nestor noemde je al in een van je vragen maar zijn boek het nieuwe ademen is ook voor deze groep eigenlijk een must read.

Bruce Perry, wat is jou overkomen. Over de impact van trauma in de jeugd op de rest van je leven. Helpt trainers om meer na te denken over de rol van traumatische ervaringen in hun voorbereidingen. Sowieso iets waar veel meer aandacht voor mag komen. Er zijn vaak wel fysieke veiligheidsplannen maar mentale veiligheidsplannen komen we zelden tegen tijdens trainingen bij de hulpdiensten.

En omdat wij enorm geloven in de kracht van TRE als tool voor zelfzorg en herstel het boek van David Bercelli over de achtergronden van deze methode.