Zijn stress management trainingen onschuldig?

“Doctors need to be supported, not trained in resilience” is de titel van een artikel in BMJ (2015). Het is de echo van een veelgehoorde en serieuze kritiek op ‘veerkracht’ / ‘stress management’ trainingen: dit soort trainingsinterventies maskeren en ontwijken de ware oorzaken en oplossingen van werkdruk/organisatie stress! Wat moeten wij hiermee als trainers ? Naar mijn bescheiden mening deze feedback serieus nemen en er serieus mee om gaan. Ik doe een eerste poging en ben benieuwd naar jullie idee.

De kritiek in meer abstracte zin: we doen alsof we sociologische/systemische problemen op kunnen lossen met psychologische interventies aldus de critici. Een quote uit een recent artikel uit de gezondheidzorg die voor alle beroepsgroepen geldt (1):

While these (stress management trainingen) have been the most researched type of intervention for reducing burnout in healthcare professionals they have been criticised for failing to address the real causes of stress.

Dit is een terechte en belangrijke constatering: vaak zijn te drukke roosters, te veel werk met te weinig mensen, verstoorde verhoudingen, te weinig of slecht materiaal of andere beperkende werkomstandigheden de grote oorzaak van stress en vermoeidheid. Die los je niet op met een individuele weerbaarheid training. Daar ben ik het wel mee eens.

Overigens heb ik het vermoeden – ik kan het niet staven met theorie of data – dat individuele veerkracht/weerbaarheid trainingen wel degelijk kunnen helpen tegen organisatie/systeem stress. Moet gelijk denken aan de woorden van Victor Frankl: “Between stimulus and response there is a space. In that space is our power to choose our response. In our response lies our growth and our freedom.” Met andere woorden: ook al is de omgeving de stressor, een grotere mentaal-fysiek-spirituele (moreel en zingeving) weerbaarheid maakt deze druk altijd iets ‘draagbaarder’? Hoe meer controle over jezelf en over de dingen die je wel kunt controleren hoe beter je toch ook met externe druk zou moeten kunnen omgaan?

Echter, nu wordt het spannend zoals blijkt uit het volgende citaat uit een artikel (1): weerbaarheid trainingen kunnen interventies worden

“which can benefit organisations to the detriment of individuals; compensating for organisational problems by enhancing employees’ ‘hardiness’.

Met andere woorden: we krikken de mentale weerbaarheid op zodat we de organisatie/systeem druk hetzelfde kunnen houden of zelfs kunnen opvoeren! En trainingen kunnen worden ingezet om niks te doen aan de werkelijke oorzaken – bijvoorbeeld slecht management / verrotte cultuur / roosterdruk enzovoorts. Naar buiten toe lijkt het alsof we er alles aan doen. Zie ook de snoeiharde kritiek op bijvoorbeeld EQ (emotionele intelligentie) Merve Emre over ‘ Emotional Intelligence as Corporate Control’!

In het artikel “Resilience training is just a band-aid solution for doctor well-being (2) staat de volgende prikkelende opmerking:

Resilience training that ignores this context is doomed to fail, and will only increase expectations that one should be able to ‘fix’ the situation that they find themselves in. We cannot focus on resilience without an equally concerted effort to focus on the external stressors of the system. The Titanic could have had the world’s most resilient captain; this means nothing to the iceberg. Without fixing the system, resilience cannot prosper.

Ik lees dit als een aansporing om altijd naar systeem en individu te kijken en een EN EN interventie te overwegen: individuele veerkracht en zelfzorg stimuleren EN het systeem optimaliseren/humaniseren.

In datzelfde artikel nogmaals een quote die aanspoort om naast individuele weerbaarheid/mentale kracht ook te kijken naar sociale en systeem interventies:

In order to ensure doctor well-being, we need to start thinking about the social determinants of medicine – a basic set of conditions that are required to ensure that doctors can do their jobs. Sleep, food, financial security, employment security, meaningful education, time with family and access to leave, to list a few.

Intrinsieke stress

Blijft staan dat first responder werk – zelfs in een ideale organisatie – inherent stressvol kan zijn. En hierbij kunnen weerbaarheid intereventies (fysiek/mentaal/moreel) zeker van waarde zijn. Intrinsieke druk voor first responders is brandende huizen ingaan en mogelijk verbrande slachtoffers treffen, trauma teams die moeten samenwerken onder grote prestatie druk, een kinder-reanimatie of medisch falen, een slecht nieuwsgesprek als agent of een gevaarlijke fysieke aanhouding. Ter illustratie deze zin uit recent onderzoek naar stress training voor werkers in de gezondheidzorg (1):

While organisation-directed interventions which aim to tackle the causes of  stress are unarguably  important, the fact remains that healthcare occupations involve intrinsic challenges which cannot entirely be removed.

These include involvement in adverse events, where an error in patient care delivery results in patient harm. Such events arise in 10% of hospital admissions [8] and persist despite 20 years of investment in reducing their occurrence [9–11].

In addition to the harm and distress these events cause patients and their families, they can be extremely stressful for Healthcare professionals who often experience anxiety, depression and even symptoms of post-traumatic stress as a result [12].

Other stressful events which are intrinsic to healthcare work involve the communication of bad news to patients [13], managing sudden patient deaths [14] and treating distressed or aggressive patients [15].

En nu?

Stoppen met dit soort trainingen? Nee, dat is ook niet wat de critici zeggen. Ik doe vier voorlopige aanbevelingen:

  1. Zet stress management en veerkracht trainingen vooral in voor de intrinsieke stressvolle aspecten van het werk. Die dus los van organisatie tekorten inherent aan het werk zijn en alleen mee te dealen door de operators zelf. En ben tegelijk alert en in gesprek over de systeem/organisatie stressoren. Ben eerlijk en expliciet dat er soms naast een trainingsinterventie ook een organisatie interventie vereist is voor duurzame weerbaarheid.
  2. Ga in gesprek over de gedeelde verantwoordelijkheid van werknemer en werkgever: Resilience is therefore a shared responsibility between the individual and the institution: while the individual has a responsibility for their own self-care and ability to respond to stress, the institution has a responsibility not to exacerbate this stress in the first place.
  3. Besteed in het psycho-educatie onderdeel van de training aandacht aan het verschil tussen intrinsieke werkstressoren en organisatie/systeem stressoren. En onderzoek in persoonlijke coaching trajecten waar ondersteuning het meeste nodig is.
  4. Ontwerp trainingen die er echt toe doen! Zie training niet als een eenmalig event, want dan zal het nooit wat opleveren. Besteedt daarom veel aandacht aan transfer strategieen met een echt minimum van een pre-training bijeenkomst en een post training follow up. Gebruik daarbij de acht transfersleutels zodat mensen er echt wat mee gaan doen.

Bronnen

  1. Johnson, J., Simms-Ellis, R., Janes, G. et al. Can we prepare healthcare professionals and students for involvement in stressful healthcare events? A mixed-methods evaluation of a resilience training intervention. BMC Health Serv Res 20, 1094 (2020).
  2. Gridley K. Resilience training is just a band-aid solution for doctor well-being: No. Emerg Med Australas. 2018 Apr;30(2):261-262. doi: 10.1111/1742-6723.12953. Epub 2018 Feb 26.
  3. Thiemt D. Resilience training is just a band-aid solution for doctor well-being: Yes. Emerg Med Australas. 2018 Apr;30(2):259-260. doi: 10.1111/1742-6723.12952. Epub 2018 Feb 26. PMID: 29484849.