Reageert een deelnemer aan je training wel eens buiten proportie en niet passend bij de actuele situatie? Je bent mijn vader toch niet zei de al wat oudere rechercheur tegen mij. Ik hakte er gelijk terug op in want hij triggerde ook wat gevoeligheden met zijn opmerking. De toon was gezet. Kortom, een stevig potje van overdracht en tegen overdracht. En dit is slechts een van de vele situaties van (tegen) overdracht in de 30+ jaar van lesgeven. En het gebeurt nog wekelijks maar ik laat me er minder door uit balans halen.
Deelnemers en de trainer nemen eerdere ervaringen dus mee naar de training. Als ze je al zien staan associëren ze jou met andere mensen of situaties uit hun leven. Als het goed is stellen ze het beeld realistisch bij. Maar soms lukt dat niet en sta je er gekleurd op.
Van overdracht is sprake als iemand reageert op een manier die niet past qua aard en intensiteit in de actuele situatie. Een deelnemer draagt positieve of negatieve gevoelens over op de trainer die horen bij iemand anders, soms uit de kindertijd. Overdracht vindt regelmatig plaats in afhankelijkheidsrelaties zoals hulpverlener-cliënt of trainer en deelnemer.
Als trainer en deelnemer samen aan de slag gaan ontwikkelen beiden gevoelens naar elkaar toe. Sommige gevoelens hebben met de actualiteit te maken maar andere gevoelens hebben meer te maken met het verleden van deelnemer. Dit noemen we dan ook overdrachtsgevoelens: de deelnemer ervaart de trainer of docent zoals hij belangrijke personen uit zijn verleden ervoer in vergelijkbare (spanningsvolle) situaties.
Positieve overdracht
Er is ook positieve overdracht en die hoeft niet per se positief te zijn: wanneer een deelnemer jou helemaal geweldig vindt. Dat je zijn held, redder of goeroe bent. Hierdoor is er kans dat de deelnemer niet meer kritisch nadenkt en ook meningen van andere deelnemers niet meer belangrijk vindt. Kortom, het leren wordt belemmerd.
Maar ook voor de trainer is het niet gewenst. Ja, het is fijn als je overladen wordt met complimenten en goedkeurende blikken. Maar voor je het weet sta je op het voetstuk en dat wil je niet in een gezonde trainer-deelnemer relatie. Ik niet althans. Niet meer.
Tegenoverdracht
Overdracht roept tegenoverdracht op. Het is ‘tegen’ overdracht, als je onbewust vanuit je persoon en je persoonlijke ervaringen – en niet vanuit je professionele rol – reageert op de overdracht van de ander. Hiermee help je de deelnemer niet uit zijn/haar overdracht en mogelijk versterk je zijn projectie alleen maar (zie je wel…hij is echt zoals ik dacht’). Het wordt nu allemaal heel persoonlijk en het wordt moeilijker kritisch te blijven op jezelf.
Niet happen
Wat mij heeft geholpen is dat ik het eerder ben gaan herkennen als er sprake is van overdracht. Mijn eerste verdediging is dan – zoals altijd – ‘aarden en ademhalen’ en tegen mezelf zeggen dat het niet persoonlijk is. Ik word aangesproken op mijn rol en reageer professioneel neem ik me dan voor. En later eens op de man vragen of er iets is wat ik kan veranderen zodat de deelnemer weer mee wil doen.
Bewust zijn van (tegen) overdracht heeft mijn onderwijs gezonder, effectiever en duurzamer gemaakt.
Lezen
Goed voor de groep. Het eerste zelfhulpboek voor trainers. Auteur: Karin de Galan
