Les 2 Onderzoeken hoe mensen leren!

Ik wist niks van leren terwijl ik jaren lang les gaf! In les 2 mijn zoektocht naar hoe mensen leren. Onderzoeken hoe mensen leren is hard studeren. Maar ook in de les, in het moment, onderzoeken of mijn leerinterventies effect hebben. Lesgeven is een wetenschap en een kunst. Lets go!

In les 1 vertelde ik dat ik erachter kwam dat onderwijs en training geven niet om mij ging maar om de lerende. Ik moet bekennen: ik gaf vele jaren les maar had geen enkel idee hoe mensen leren! En van ‘leertheorie’ nog nooit gehoord. Ik gaf training zoals ik zelf training had gekregen. Ik dacht dat mensen op dezelfde wijze leerden als dat ik leerde. Ik leer door veel vallen en opstaan en veel te doen. Ik dacht dat iedereen zo leerde. Nee dus, integendeel.

Als ik niet wist hoe mensen leren, hoe kon ik dan lesgeven? Ik volgde didactische en methodische modellen die ik ergens had geleerd maar ik wist niet waarop ze gebaseerd waren. Copy paste. Ik wist eigenlijk niet wat ik deed. Opeens ontdekte ik een enorme rijke traditie in de psychologie en onderwijswetenschappen. Daar hielden ze zich al heel lang bezig met de vraag hoe mensen leren. De grote inhaalslag begon en leren hoe mensen leren werd een nieuwe passie. Ik vertel hier over mijn zoektocht naar hoe mensen leren maar laat motorisch leren over voor een volgende keer!

Hoe leren mensen?

Door de tijd heen is daar verschillend over gedacht. Ik ontdekte vijf grote tradities over hoe mensen leren: behaviorisme, cognitivisme, sociaal cognitivisme, constructivisme en connectivisme. Dit zijn psychologische stromingen die elkaar in de tijd opvolgden. Ze bouwen op elkaar voort en bieden steeds een iets ander perspectief op de puzzel die we leren noemen. Deze stromingen zijn van grote invloed (geweest) op het onderwijs maar ook op selectie van personeel, mentale training en sportpsychologie en therapie.

Ik zie ze als elkaar aanvullend. We leren steeds een stukje meer van de leerpuzzel en van de fouten die we onderweg maken. Ik gooi de eerder gelegde puzzelstukken niet weg, dat zou dom zijn. Ook al leven we nu in tijden van (sociaal) constructivisme, ik maak ook nog steeds gebruik van bijvoorbeeld operante conditionering. Om maar iets te noemen. Ik zie het als een grote gereedschapskist waaruit ik in elke situatie kan putten. En ook nog kan uitleggen waarom ik waar een leerinterventie toepas.

Behaviorisme

In het behaviorisme wordt leren beschouwd als een gedagsverandering die op basis van externe prikkels zoals belonen en straffen tot stand komt. We spreken van conditioneren. Gedrag en vaardigheden inslijpen. Gedrag wat beloond wordt wordt vaker vertoond: hoe simpel doeltreffend! Lees ook de mooie studies van John ONeil naar deze vorm van leren op politie academies! Ik pas onder meer de volgende behavioristische principes toe:

  • Positieve bekrachtiging (gedrag dat beloond wordt zal vaker herhaald worden)
  • Koppelen van onderwijs en trainen aan prettige ervaringen (klassieke conditionering)
  • Shaping (een techniek om zeer complex gedrag aan te leren door steeds fijnere benaderingen van het doelgedrag differentieel te bekrachtigen)

Cognitivisme

Was het behaviorisme sterk gericht op het aan- of afleren van gedrag, het cognitivisme is een leertheorie die vooral focust op wat zich in het hoofd afspeelt. Leren is hier een cognitieve verandering. Leren wordt voorgesteld als een mentaal proces waarin informatie wordt verwerkt. Heel kort door de bocht gaat het erom informatie uit de buitenwereld via het werkgeheugen in het lange termijn geheugen te krijgen. En dit op het juiste moment weer terug te halen. Begrippen als werkgeheugen, langetermijngeheugen, cognitieve belasting zijn naar voren gekomen uit deze stroming. Ik pas veel principes toe uit de cognitieve leerpsychologie. En begrijp niet waarom deze simpele en evidence based interventies zo weinig gebruikt worden in onderwijs en training. Ik noem er vier:

  • Activeren van en aansluiten bij voorkennis (wordt heel vaak tegen gezondigd!)
  • Ik gebruik veel retrieval practice
  • Ik maak zoveel mogelijk gebruik van gespreid oefenen
  • Ik hou altijd rekening houden met de cognitieve belasting theorie van het werkgeheugen

Sociale leertheorie

Albert Bandura (1925-) is de nog levende GOAT van de psychologie en heeft ontzettend veel bijgedragen. Onder meer de sociale leertheorie. Mensen leren door te kijken naar hoe anderen iets doen (observationeel leren). Maar ook door te kijken welke gevolgen anderen van hun gedrag ondervinden (observationele bekrachtiging). De theorie van Bandura leert ons vooral dat goed voorbeeld, goed doet volgen. Tot slot leerde ik van Bandura ook de meest eenvoudige en praktische theorie over zelfvertrouwen: de self-efficacy theorie.

Een weetje: ook in het motorisch leren speelt ‘observeren en imiteren’ een rol. Nadoen doen we eigenlijk vanaf het moment dat we geboren zijn. Maar pas door de ontdekking van de spiegelneuronen op een universiteit in Italië weten we hoe het gebeurt!

De volgende zaken pas ik dagelijks toe vanuit deze theorie:

  • Ik ben me bewust dat deelnemers van mij leren door mij te observeren
  • Ik laat in de training veel voorbeelden van gewenst gedrag zien door deelnemers naar goede voorbeelden te laten kijken
  • Ik werk bewust aan het zelfvertrouwen (self efficacy) door me te houden aan de elementen die je links in de illustratie ziet.
Bron: Afke van de Wouw (bouwen aan zelfvertrouwen)

(Sociaal) constructivisme

Het (sociaal) constructivisme gaat er van uit dat ieder mens zijn eigen unieke kennis construeert. De focus ligt minder op kennisoverdracht en meer op zelf actief verwerven van kennis. De deelnemer heeft wordt gestimuleerd zelf de urgentie van leren te voelen en de docent is meer begeleider. Reflectie en metacognitie zijn essentieel bij deze vorm van leren.Dit zie je bijvoorbeeld terug in het moderne politie onderwijs maar ook in het HBO.

Het sociaal constructivisme zegt dat leren een sociaal proces is en dat je samen met anderen doet. Het sociaal-constructivisme ligt aan de basis aan de basis van veel ‘vernieuwend’ onderwijs vandaag de dag.

Ik pas onder mee het volgende toe:

  • Ik ben soms meer coach dan expert, maar wel expert in coachen!
  • Ik gebruik een daarbij passende didactiek, bijvoorbeeld de bouwstenen van HILL
  • Ik creëer leerbehoefte bij deelnemers door mijn design van opdrachten
  • Ik ontwerp challenges of projecten

Connectivisme 

Hier wordt gesteld dat leren eigenlijk niet over kennis gaat, maar over netwerken. Kennis is namelijk veranderlijk, en het moet er dus om gaan dat lerenden leren hoe ze kennis kunnen verkrijgen en kunnen gebruiken. Maar ook dat ze afstand kunnen nemen van ‘oude’ kennis. Deelnemers kunnen leren door verschillende netwerken te gebruiken als YouTube, Wikipedia maar ook door sociale netwerken te gebruiken.

Ik gebruik onder meer het volgende:

  • Ik begeleid deelnemers in kritisch te leren kijken naar de informatie die ze vinden.
  • Ik zorg voor voldoende echte kennis zodat deelnemers weten wat ze kunnen zoeken en ook kunnen afwegen of het klopt met basiskennis. De volgende twee quotes helpen me hierbij:

 ‘Google beloont alleen die mensen die al iets weten. Want die weten wat ze moeten zoeken. Mensen die niet weten wat ze zoeken, weten niet wat ze niet weten. En kunnen dat dus ook niet opzoeken.’ (Onderwijswetenschapper Tim Surma).

‘Google is geen eerlijke-kansen-zoekmachine, want het beloont altijd de mensen die iets al weten.’ Als je niet weet wat je moet zoeken, hoe vind je dan iets en wat vind je dan? (Onderwijswetenschapper Tim Surma).

Leren is belangrijker dan Googelen zie https://youtu.be/an8E0qYFW-U

Tot slot

Na 35 jaar lesgeven begin ik het ‘leren van mensen’ te begrijpen. Kan ik het steeds beter toepassen en de juiste interventie in de juiste situatie te voren ’toveren’. Zoals ik al begon: leren is heel divers en hoe bewuster ik ben van die diversiteit hoe beter ik les geef. En er is nog veel meer te vertellen over hoe we mensen kunnen helpen met leren. Denk aan het wel/niet bestaan van leerstijlen. Denk aan de leervoorkeuren en vormen van leren van Manon Ruijters. Denk aan vormen van leren als het ervaringsleren! En over motorisch leren gaan we het nog uitgebreid hebben.

Voor mij is onder- WIJZEN ‘deelnemers’ ergens op wijzen. Niet er iets in rammen, maar ergens naar wijzen en ze verleiden om daar eens te gaan kijken. En als het van waarde is gaan ze het uit zichzelf verder onderzoeken en eigen maken.

UIT