Jonge mensen hebben hoop en optimisme nodig als motor van hun persoonlijke ontwikkeling. Heeft de hedendaagse pedagogiek hoop en optimisme hoog in haar vaandel of is deze steeds meer een INDIVIDUELE gedragswetenschap (opvoedingspsychologie) met een sterke KLINISCHE blik (een focus op individuele problemen en stoornissen)? Ik raad iedere vader, moeder en leerkracht deze schitterende afscheidsrede van Micha de Winter aan en ik ga deze zeker weer bespreken met mijn studenten op de ALO.
Individualisering en versmalling van de pedagogiek
Met deze individuele en klinische versmalling is de kwaliteit van het samenleven als thema uit de pedagogiek verdwenen. De klinische blik heeft tot gevolg dat we ons vooral richtten naar het problematiseren, erger nog, naar het medicaliseren van afwijkingen. Wat doet het met je als je op jonge leeftijd al te horen krijgt dat je ADHD ‘ hebt’ , of een oppositionele gedragsstoornis? Biedt die categorisering hoop, of nestelt die zich als het ware in je zelfbeeld? Pedagogiek wordt orthopedagogiek of gedragspsychologie.
Individualisering leidt tot pedagogiek als ontwikkelingspsychologie en opvoeden richt zich dan op wat er in individuele kinderen gebeurt. Waar is de samenleving gebleven?
Hoopgevende sociale pedagogiek
In de pedagogiek die de Winter graag ziet verschuift de pedagogische invalshoek in twee opzichten: van problematiserend naar gerichtheid op groei (dus van pessimistisch naar optimistisch), en van individueel naar sociaal. Opgeteld gaan we dan in een richting van een hoopgevende sociale pedagogiek. En dat is precies waar ik heen wil. Aldus Micha de Winter.
Hoop voorleven, samen met onze kinderen
Mischa de Winter eindigt met: “
Lea Dasberg sprak nog over het vertálen van problemen voor kinderen, en over de presentatie van hoop en de mogelijkheden tot verbetering. Nu zouden we zeggen: we moeten problemen sámen met kinderen onderzoeken, en sámen met hen op zoek gaan naar mogelijke oplossingen. Zo schep je hoop: door handelingsperspectief te cultiveren, door al te snelle oordelen te onderbreken, door optimisme voor te leven, en door actieve participatie te bevorderen. Ik maak het u makkelijk: de stelregel is dus: H; O; O; P!
Vier rubrieken van HOOP
De Winter onderscheidt vier rubrieken, namelijk :
(1) Handelingsperspectieven cultiveren (2) Onderbreken van impulsieve oordelen en verlangens (3) Optimisme voorleven en (4) Participatie bevorderen
U had het al van me begrepen, ik zie de pedagogiek als een wetenschap die het handelen van opvoeders bestudeert, en die hen ook daadwerkelijk handelingsperspectieven verschaft. Maar ik ga nog een stap verder: een sociaal georiënteerde en hoopgevende pedagogiek moet via de opvoeders kinderen en jongeren zèlf in de handelingsstand zien te krijgen.
Dat brengt me bij het tweede element van een hoopgevende sociale pedagogiek, namelijk het ‘Onderbreken van impulsieve oordelen en verlangens’. De Franse pedagoog Philippe Meirieu zegt het heel mooi: ‘de verleiding voor kinderen is heel groot om in het eigen egocentrische verlangen te blijven hangen, dat te cultiveren en geen andere dan je eigen belangen in ogenschouw te nemen. Dat gaat niet vanzelf over; de opvoeder moet zich inspannen om het kind te laten ontsnappen aan de tirannie van het ik en het hier en nu: alles, en wel nu meteen. Een dergelijke houding sluit namelijk elke mogelijkheid uit om iets van een toekomst te ontwaren’ (p. 78).
En dan naar het derde element van de hoopgevende sociale pedagogiek: het optimisme. Er is inmiddels veel onderzoek dat laat zien dat je van een gezonde dosis optimisme gelukkiger, gezonder en slimmer wordt. Ouders, docenten en al die andere opvoeders –ook politici die dat optimisme weten te stimuleren krijgen absoluut waar voor hun geld, want de revenuen zijn inderdaad onmiskenbaar.
En dan gaan we ten slotte naar het laatste thema: participatie bevorderen.
De grote vraag van een hoopgevende sociale pedagogiek is eigenlijk wat kinderen en jongeren in deze tijd nodig hebben om zich te ontwikkelen tot actieve, verantwoordelijke burgers van de samenleving. Actieve participatie is daarbij een belangrijk pedagogisch instrument: je leert door te mee te doen.
Klein gedicht
Hoop is een ding met veren
Dat neerstrijkt in de ziel
En wijsjes zonder woorden zingt
En nooit valt hij eens stil
Hoe hard de wind ook waaien zal
Hoe hevig ook de storm
Hij die zovelen warmte biedt
Dat vogeltje houdt vol.
Bron
Pedagogiek Over Hoop
Het onmiskenbare belang van optimisme in opvoeding en onderwijs
Rede ter gelegenheid van het afscheid als Faculteitshoogleraar Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken aan de Universiteit Utrecht.
31 mei 2017