Zoeken jouw deelnemers (of collega’s) ook altijd informatie die hun mening bevestigd? En onthouden ze alleen wat je aan het begin en einde hebt gezegd? Wil je ze leren kritisch te denken? Ik wel, maar onder ons: ik sta met lege handen! Als docent in het HBO en trainer van first responders wil ik het kritisch denken van mijn deelnemers bevorderen zeg ik altijd stoer. Maar eerlijk gezegd: ik weet niet goed wat kritisch denken is. En ook niet hoe ik dat zou moeten onderwijzen. Een proefschift kwam te hulp. Ik kan even vooruit. Zo blijkt kritisch denken onder meer – maar zeker niet alleen – het vermogen te zijn om denkfouten (bias) redeneren en besluitvorming te herkennen en te vermijden. Eerst bij onszelf en dan bij onze deelnemers. Maar wat zijn dat dan die ‘biassen’?
Bias wat?
Cognitieve bias zijn een soort mentale sluipweggetjes. Superhandig en sneller. Maar ook een sluipweg die ons in de problemen kan brengen. Neem nu de beschikbaarheid bias die we gebruiken om de waarschijnlijkheid van een gebeurtenis in te schatten. Deze inschatting baseren we op informatie die we al hebben (vandaar de naam). Bijvoorbeeld: de hoeveelheid geweld op tv is erg hoog. Daarom denken mensen die veel tv kijken dat de hoeveelheid criminaliteit hoger is dan mensen die niet veel tv kijken.
Nog zo’n herkenbare, de confirmatie bias oftewel de niet te weerstane neiging om informatie te zoeken of te filteren die mijn en jouw opvattingen en vermoedens bevestigt. Wie vermoedt dat de buurman zijn kinderen slaat, is eerder geneigd om in de buurt te vragen of anderen dit ook gezien hebben dan op zoek te gaan naar bewijs voor het tegendeel.
Als wetenschapper ben ik opgeleid hier niet in te trappen door niet naar voorbeelden te zoeken die mijn hypotheses bevestigen maar juist naar voorbeelden om ze te ontkrachten. Maar de neiging is veel groter om te zoeken naar informatie die je hypothese bevestigd! De vader van de evolutietheorie, Charles Darwin, wapende zich tegen de verleidelijkheid van het bevestigingsvooroordeel door elke waarneming, elk feit en elke gedachte die zijn algemene resultaten tegensprak te noteren.
Wanneer we deelnemers willen leren om bias in hun redeneren te vermijden, moeten we eerst zelf onze kritische denkvaardigheden ontwikkelen. De tweede stap is leren hoe we andere deze kritische denkvaardigheden kunnen onderwijzen.
Proefschift
Als onderdeel van het eerder genoemde promotieonderzoek (1) werd een training ontwikkeld waarbij docenten zelf leerden bias op te sporen en daarna konden leren hoe ze het kritische denken konden doceren aan studenten. De training had een positief effect op de vaardigheid van docenten om bias in hun eigen redeneren te vermijden. Met betrekking tot vaardigheden om kritisch denken te onderwijzen lieten de getrainde docenten tevens een sterke verbetering zien in het herkennen van bias bij studenten.
Bias op de Ambu
Zo bestaat er de beschikbaarheid bias, waarbij de zorgverlener een diagnose stelt gebaseerd op de informatie alleen omdat deze makkelijk toegankelijk is. Bij Anchoring houdt de zorgverlener vast aan een diagnose op basis van een paar belangrijke kenmerken van de eerste presentatie en wordt deze niet aangepast naarmate er nieuwe informatie beschikbaar komt. Dit hangt nauw samen met, en wordt nog verergerd door de confirmatiebias.
Bias bij de Politie
Hier zijn hele stukken over geschreven: over denkfouten in de opsporing maar ook over raciale bias. En zo is de confirmatie bias de voedingsbodem voor een verdachte geleid onderzoek in plaats misdrijfgeleide onderzoek. Vanaf de zoektocht naar het eigen gelijk en de bevestiging van wat we denken, is het een kleine stap naar tunnelvisie (2). Elke dag op straat en in de training liggen denkfouten op de loer. Van confirmatie bias tot affectieve bias.
Affectieve bias
Naast cognitieve bias bestaat ook affectieve bias, waarbij het redeneren negatief wordt beïnvloed door stress, humeur, motivatie en persoonlijke omstandigheden. Evenwichtige besluiten nemen wordt ook bemoeilijkt door factoren zoals cognitieve overbelasting, tijdsdruk, afleiding en slaapgebrek. Stel dat het risico op dit type bias het grootst blijkt te zijn tussen 3 en 4 uur s’ nachts dan is dat geen goed moment voor de overdracht dus.
Drie tips voor de training.
- Maak gebruik van het primacy-effect en recency-effect!
- Jouw deelnemers zijn geneigd de eerst binnengekomen informatie (primacy-effect) en de laatst binnengekomen informatie (recency-effect) het beste te onthouden. Het middenstuk heeft grote kans te verdwijnen, en dat ligt aan jou. Begin met de belangrijkste informatie – leg verder uit en eindig wederom met de belangrijkste boodschap!
- Oefen in scenario training met bepaalde vormen van bias!
- Geef bijvoorbeeld een melding uit die niet klopt met wat ze aantreffen. Niet om ze voor de gek te houden maar in gesprek te gaan over de confirmatie bias of de primacy bias (wat ze het eerst hoorden).
- Laat ze het effect van affectieve bias ervaren door manipuleren van cognitieve druk (informatie overload) of emoties (rollenspelen met acteurs die op de emotie inspelen).
- Oefen met meldingen die anders uitpakken, zie hiervoor ook Taylor, P. L. (2020). Dispatch Priming and the Police Decision to Use Deadly Force. Police Quarterly, 23(3), 311–332.
- Vraag door naar het waarom achter een redenatie of beslissing en blijf doorvragen om ze te dwingen heel kritisch na te denken. Het kan zo maar zijn dat je op aannames en overtuigingen botst die niet zo hard zijn als ze lijken. Dit vereist een warme gesprekstechniek om ervoor te zorgen dat deelnemers het niet voelen alsof ze zich moeten verdedigen. Ik leg het gewoon uit als een soort spel wat we gaan doen om elkaar uit te dagen.
Let op!
Het oefenen in kritisch denken – in dit geval herkennen en voorkomen denkfouten – vereist dat je deelnemers eerst uitlegt waarom dit belangrijk is. Vereist van de trainer om expliciete feedback te geven en oefeningen te ontwerpen die aansluiten bij de deelnemers en het leerdoel. Maak het niet te groot maar heb het er af en toe eens over. Het doel is om in gesprek te gaan over een onderwerp wat ons allemaal raakt: kritisch denken voor een betere hulpverlening.
Lezen
- Eva Janssen (2020). Teaching Critical in Higher Education. Avoiding, Detecting, and Explaining Bias in Reasoning
- Chantal Epskamp-Dudink, MSc. Niet te filmen. Over retrospectief scenariodenken in de opsporingspraktijk.